تحلیلی بر معماری ویلای شماره ۳۰
در حاشیه داوری دومین دوره جایزه شایستگی معمار ایرانی (۱۳۹۸)
کاترین اسپریدونف
آنچه در ادامه می‌خوانید، تحلیلی است از کاترین اسپریدونف، یکی از داوران دومین دوره جایزه شایستگی معمار ایرانی (۱۳۹۸)، درباره معماری ویلای شماره ۳۰، اثر مهندسین مشاور پادیر (سعید میرمحمدصادقی و لادن زارعی) که امسال رتبه نخست این جایزه را به خود اختصاص داد.
در ویلای شماره ۳۰ به راحتی می‌توان اصول معماری ایرانی را که استاد پیرنیا به آن اشاره داشتند، یافت: تناسبات انسانی، هماهنگی، ارتباط درون و برون، پرهیز از بیهودگی، و اما جالب‌ترین نکته‌ای که فارغ از فرم جذاب آن یافتم، رعایت «پیمون» یا نسبت فیبوناچی است. البته تصور می‌کنم که طراحان پروژه به صورت ناخودآگاه به آن دست یافته‌اند، چرا که اگر غیر از این بود، قطعا در توضیحات پروژه به آن اشاره می‌کردند.
دنباله فیبوناچی مجموعه‌ای از اعداد است که در آن هر عدد حاصل جمع دو عدد قبل از خود است و از این‌رو، این دنباله از صفر شروع می‌شود: ۰، ۱، ۱، ۲، ۳، ۵، ۸، ۱۳، ۲۱، ۳۴، ۵۵، ۸۹، ۱۴۴، …
اگر نسبت دو عدد متوالی را در دنباله فیبوناچی بگیریم، یعنی هر عدد را بر عدد قبل از خود تقسیم کنیم، مجموعه‌ای از اعداد را پیدا خواهیم کرد که به نظر می‌رسد این نسبت به تدریج، به یک عدد خاص که آن را «نسبت طلایی» (Phi=۱.۶۱۸) می‌نامیم، نزدیک می‌شود:
۱/۱=۱
۲/۱=۲
۳/۲=۱.۵
۵/۳=۱.۶۶۶۶۶
۸/۵= ۱.۶
۱۳/۸=۱.۶۲۵
۲۱/۱۳=۱.۶۱۵۳۸
۳۴/۲۱=۱.۶۱۹۰۴
…
به لحاظ هندسی، ما می‌توانیم متوجه شویم که اگر یک مربع ۱در۱ داشته باشیم و یک مربع ۱در۱ دیگر در کنار آن قرار دهیم، یک مستطیل طلایی به دست می‌آید و چنانچه یک مربع با طولی برابر با طول این مستطیل (یعنی ۲) به آن اضافه کنیم، آنگاه آنچه که باقی می‌ماند، یک مستطیل طلایی دیگر است که این توالی می‌تواند برای همیشه ادامه یابد، یعنی ما می‌توانیم مربع‌های بزرگ و بزرگ‌تر را اضافه کنیم و مستطیل‌های بزرگ و بزرگ‌تر طلایی را به دست آوریم.
دنباله فیبوناچی در طبیعت دیده می‌شود و الگوهای آن در شاخه درختان، و برگ‌ها و ساقه‌ها وجود دارد که این الگوهای به ظاهر تصادفی به عنوان یک ارزش زیبایی‌شناختی قوی برای انسان شناخته شده‌اند. همچنین دنباله فیبوناچی روشی برای به‌دست‌آوردن نوعی سیستم اندازه‌گیری و فاصله‌گذاری در طرح‌های طراحان است، چرا که بسیاری از طراحان اندازه و فاصله را به طور دلخواه یا بر اساس غریزه انتخاب می‌کنند. در زمینه معماری نیز نویسندگان مختلف ادعا می‌کنند که بسیاری از بناهای اولیه بشر و آثار شناخته‌شده تاریخ معماری، از قبیل استون‌هنج، هرم بزرگ مصر، پارتنون و کلیسای جامع شارتر دارای نسبت طلایی هستند.
فرم ساده و متواضع ویلای شماره ۳۰ نیز که بر اساس ایده اصلی سرپناه شکل گرفته و از یک صفحه تاشده به حجم و در نهایت، به یکپارچگی درون و برون، و کل و جزء رسیده، دربردارنده هندسه نسبت طلایی است، به طوری که در طی تحلیل و آنالیز نما، پلان و حتی تناسبات پنجره‌ها می‌توان رعایت نسبت طلایی را یافت.
نسبت طول به عرض پلان ویلا ۱.۶ است که تقریبا با نسبت طلایی (۱.۶۱۸) برابر است و منحنی فیبوناچی در پلان جای می‌گیرد.
نسبت طول به عرض نمای جنوبی ویلا ۱.۷ است که نزدیک به نسبت طلایی است. همچنین در بازشوهای این بنا، نسبت طول به عرض ۱.۵۸ است که این نسبت نیز نزدیک به نسبت طلایی است.
