ونیز، سوریه، بهرام شیردل
بهزاد اتابکی، پرشیا قره‌گوزلو
آنچه بهرام شیردل را همواره به شخصی مطرح در معماری معاصر ایران تبدیل کرده، فقط اکتفای او به طراحی معماری نبوده است. مراوداتش با فیلسوفان و دیگر دیسیپلین‌های وابسته به معماری و مطالعات بینارشته‌ای او در جامعه معماری سر به لاک خود فروکرده، امری متفاوت است. او همواره با همین برتری به موضوع معماری، از بالا نگریسته و به اندیشه‌های جامع و استراتژیک رجوع می‌کند. در مصاحبه بهرام شیردل با سعید برآبادی در روزنامه «شرق» مورخ ۲۹ خرداد ۱۳۹۵، بخش‌هایی نهفته است که هریک از آنها می‌تواند آغازگر بحث‌هایی مفید، چه در سطح آکادمیک و چه حرفه باشد.
چندین‌بار به نکاتی درباره پانزدهمین بی‌ینال معماری ونیز و دیدگاه‌های آلخاندرو آراونا، مدیر هنری بی‌ینال، نیز اشاراتی شده است. بیانیه آراونا فضایی مناسب برای مطرح‌کردن ایده‌های مصاحبه‌شونده درباره معماری پس از ۱۱ سپتامبر ایجاد کرده است. پیوند اوضاع ژئوپلیتیک سوریه و به حساب‌آوردن دمشق در «فلات ایران» توانسته به این سخنان، ابعاد استراتژیک بیشتری دهد. او معماری پس از تخریب را نشانه رفته و بیانیه مدیر بی‌ینال را طراحی فضاهایی جایگزین برای تخریب‌های وسیع و مناقشات قرن حاضر می‌داند. به دنبال همین بحث، نحوه حضور ایران در بی‌ینال ونیز مورد انتقاد قرار می‌گیرد و تمامی حضور ایران به نمایش پروژه‌های شخصی معماران معاصر ایران که مشغول به بازی هستند، خلاصه می‌شود و در جایی دیگر تأکید می‌شود همه کشورها در ونیز یک غرفه دارند و به گفته وی، ایران چندین غرفه دارد. دراین‌باره اطلاعات پیش‌ِرو، شاید خوانندگان را از اشتباه درآورد.
آوردگاه دوسالانه ونیز در چند بخش به نمایش گذاشته می‌شود. بخش غرفه‌های ملی، بخش مشارکت‌کنندگان که اکثرا از معماران صاحب‌نام دنیا هستند و از سوی شخص آراونا دعوت شده‌اند و بخش «رویدادهای جنبی» که در فضاهایی خارج از مکان آرسناله و جاردینی (مکان‌های رسمی بی‌ینال) قرار دارد. هر سه بخش باید به بیانیه و موضوع امسال «گزارش از خط مقدم»، مطرح‌شده از سوی آراونا وفادار باشند. اینکه برخی موضوعات را به‌دقت نشانه رفته‌اند و برخی به نمایش آثار خود پرداخته‌اند، مختص شرکت‌کنندگان ایرانی نیست. همان‌گونه که حضور چندگانه مختص ایران نیست. با نیم‌نگاهی به سایت رسمی بی‌ینال، حضور چندگانه همه کشورها قابل اثبات و در راستای برنامه‌های بی‌ینال است. برای مثال، در بخش دعوت‌های آراونا از معماران، معماران شهیری مانند برادران آیریس ماتئوس از پرتغال، رنزو پیانو از ایتالیا، کنگو کوما، آتلیه باو باو، شیگرو بان و تادائو آندو از ژاپن، وانگ شو از چین و بسیاری دیگر شرکت و آثارشان را مرتبط با موضوع بی‌ینال مطرح کرده‌اند. به نظر می‌رسد اشارات بهرام شیردل بیشتر به همین بخش و شرکت‌کنندگان دعوت‌شده از سوی شخص آراوناست. واو استودیو از ایران با طرح موضوع آثار معماران پس از انقلاب در این بخش شرکت دارد. بخش پاویون‌های ملی، گسترده‌ترین قسمت این نمایشگاه است و کشورهایی که سابقه حضور چندین‌ساله در این نمایشگاه دارند، در باغ معروف جاردینی در ونیز، ساختمان‌هایی بزرگ در تملک داشته و آثار خویش را در آن به نمایش درآورده‌اند. اسپانیا ازجمله این کشورهاست که با موضوع «ناتمام» شیر طلایی ونیز را برای مدیران هنری آن «اینیاکی کارنیسرو و کارلوس کینتانس» به ارمغان آورد.
برای حضور در این بخش در بهمن‌ماه ۱۳۹۴، از سوی معاونت مسکن وزارت راه و شهرسازی، حامد مظاهریان و به مدیریت اجرائی مؤسسه رویدادهای مهندسی صبا، فراخوانی عمومی درباره غرفه ۳۲ متری ملی ایران در آرسناله ونیز صورت پذیرفت و هفت داور منتخب از ۱۲ مؤسسه معماری و شهرسازی (پرویز پیران، فرهاد احمدی، محمدرضا حائری، رضا دانشمیر، آرش بصیرت، رامین صدیقی و فرشاد مهدی‌زاده) به بررسی ۱۴۸ اثر تحویل داده‌شده به دبیرخانه مسابقه پرداختند. با شرکت معماران مطرحی در مسابقه در دو مرحله و بالارفتن پنج اثر به مرحله نهایی، نگارندگان این مطلب، بهزاد اتابکی و پرشیا قره‌گوزلو با پروژه «بازنگری، عرصه بازی، پیشروی» به‌عنوان طراحان و مدیران هنری رسمی پاویون ملی ایران انتخاب شدند. با وجود سابقه نافرجام اکثر مسابقات معماری در ایران، این‌بار طرح برگزیده در زمانی کوتاه و با مشارکت جمعی به ثمر رسید و برخلاف اظهارنظر بهرام شیردل، به آثار معماران برنده مسابقه که خود معمار و طراح پروژه‌های متعدد بوده‌اند، اختصاص نداشت، بلکه به تحقیق دامنه‌دار آنان در بافت‌های فرسوده، تخریب‌های هکتاری در منطقه تاریخی تهران، نقش مدرنیته در ساختار محله‌های مرکزی تهران و یک پروژه از مهندسان مشاور عمارت خورشید درباره باززنده‌سازی روستای اصفهک اختصاص یافته است.
این پاویون ملی شامل دو بخش کلی و توأم است: نخست طرح بدنه و ظاهر پاویون و سپس طرح محتوا که شامل چند قطعه فیلم کوتاه و در حال پخش است، این دو بخش به کمک یکدیگر بیان مفهوم اصلی طرح را برعهده دارند که همانا توجه به مشارکت مردمی و بررسی و یافتن نمونه‌هایی از ارتقای سطح کیفیت زندگی است؛ کیفیتی که کاهش آن متأثر از شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دهه‌های اخیر ایران و بازتاب اقتصاد انباشتی مبتنی‌بر ساختمان‌سازی، تراکم و شهرفروشی، مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ و حومه‌ها و طرح‌های بالادستی مهندسین مشاور بی‌توجه به اصل مشارکت انسانی در محله‌های گوناگون کلان‌شهر تهران و شهرهای بزرگ ایران است.
به غیر از اطلاعاتی که درباره بی‌ینال ونیز ارائه شد، مطالب مهم دیگری در مصاحبه وجود دارد. مانند شکست مدرنیسم در ایران، فقدان لیدر معماری معاصر، ردشدن سریع از تأثیرگذاری معمارانی مانند وارطان آوانسیان، اظهارنظراتی درباره الصاق سوریه به فلات ایران و بلایی که از غرب‌زدگی بر سر مردم سوریه آمده، نکاتی است که برای رد یا قبول آنها نیاز به پدیدآوردن شرایط گفت‌وگو با متخصصان هر امر است و هر بار نمی‌توان با تحسین و تخطئه به‌سادگی از آن گذشت. امید است به‌زودی به شرایط این گفت‌وگو دست یابیم.
↑ برگرفته از روزنامه شرق (شماره ۲۶۲۱، ۱۲ تیر ۱۳۹۵)