مرد اولین‌ها
سازنده بناهای ماندگار ایران کیست؟

پرویز براتی

هوشنگ سیحون را همگان بابت طراحی و ساخت آرامگاه بزرگانی چون ابوعلی سینا، نادرشاه، کمال الملک، کلنل محمدتقی پسیان، بنای موزه شهر توس و ساختمان بانک سپه در میدان توپخانه می شناسند. با این حال نقش هوشنگ سیحون در صحنه و عرصه هنر و معماری معاصر ایران بسیار بیشتر از طراحی و اجرای این چند یادمان و سازه است. تاثیری که او به عنوان استاد و رییس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بر شاگردان بی شمار خود داشته، تنها یکی از مصادیق این نقش مهم است. کروکی کردن یا طراحی پیش از انجام معماری فرآیندی است که هوشنگ سیحون مبتکر آن بوده. هرگز پیش از مهندس سیحون که از کودکی به نقاشی و طراحی می پرداخته چنین رسمی رایج نبوده و امروزه هم در مدارس معماری ایران از کروکی کردن طرح به عنوان یکی از تکنیک های ضروری معماری استفاده می شود.

هوشنگ سیحون متولد ۱۲۹۹ در تهران و در خانواده ای اهل موسیقی است. پدر بزرگ او میرزا عبدالله فراهانی بنیانگذار موسیقی سنتی و معروف به پدر موسیقی سنتی ایران بوده است. مادرش، مولود خانم، از نوازندگان تار و سه تار و احمد عبادی استاد بزرگ سه تار نیز دایی سیحون است. او پس از پایان تحصیلات معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، به دعوت آندره گدار (رییس اداره باستان شناسی وقت ایران) برای ادامه تحصیل به فرانسه می رود و در دانش سرای عالی هنرهای زیبای پاریس (بوزار) به مدت سه سال تحت تعلیم «اوتلو زاوارونی» به تکمیل فراگیری هنر معماری می پردازد و در سال ۱۹۴۹ با درجه دکترای هنر از این دانش سرا فارغ التحصیل می شود. او در بازگشت به ایران در ۲۳سالگی نخستین اثر معماری خود را که بنای یادبودی بر مزار بوعلی سینا بوده است، طراحی می کند. سیحون در طول سال ها فعالیت هنری و فرهنگی، عضو شورای ملی باستان شناسی، شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاه های ایران و کمیته بین المللی ایکوموس (Icomos) (وابسته به یونسکو در پیش از انقلاب) بوده و به مدت ۱۵ سال مسوولیت مرمت بناهای تاریخی ایران را برعهده داشته است. این معمار سال ها به تدریس در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران اشتغال داشته و یک دوره هم به ریاست این دانشکده رسید. او در کنار پروژه هایی که در بالانام برده شد، طراحی ساختمان های سازمان نقشه برداری کل کشور، کارخانه نخ ریسی کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاخچی آباد، سینما آسیا، سینما سانترال، کارخانه کانادادرای (زمزم فعلی) در تهران و اهواز، کارخانه یخ سازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه مسکونی خصوصی را بر عهده داشته است. سیحون طراحی است که در دنیای ابعاد، از معانی پررمز و راز باطن سخن به میان می آورد و معانی و فلسفه نظری و وجودی بزرگانی که او معمار و طراح آرامگاه آنها بوده است، در نقش های بناهای یادبودی که بر مزار آنها ساخته است، به خوبی نمایان است. به عنوان مثال در ۱۳۳۸، هوشنگ سیحون آرامگاه حکیم عمر خیام را بر مبنای اصول ریاضی و هندسی خیام، محاسبه و طراحی کرده است. او در کتاب «نگاهی به ایران» خود در مورد بنای آرامگاه نادر شاه افشار می نویسد: «ماده اصلی ساختمان از سنگ خارای منطقه کوه سنگی مشهد، مشهور به سنگ هر کاره است. این سنگ یکی از مقاوم ترین سنگ هایی است که در ایران وجود دارد.» وی دلیل این انتخاب را «برجسته کردن صلابت و عظمت نادر شاه افشار» می خواند و در ادامه این مطلب می نویسد: «شکل کلی و مقبره نادر به شکل شش ضلعی متناسبی است که شکل سیاه چادرها را در تماشاگر بنا تداعی می کند، دلیل این امر هم این نکته است که نادر به جای کاخ در زیر چادر زندگی می کرد.»

سیحون در طول سال ها در کنار معماری، به نقاشی از مناظر و روستاهای ایران نیز می پرداخت و نمایشگاه هایی از این بخش از آثار خود در ایران و کشورهای دیگر جهان برپا کرده است. آثار وی در نمایشگاهی در دانشگاه ماساچوست در سال ۱۹۷۲ در کنار آثار هنرمندانی چون پیکاسو و سالوادور دالی قرار گرفت. یکی از آثار هوشنگ سیحون که در این نمایشگاه ویژه به نمایش گذاشته شد، تابلویی از «کلاف های خطی» این هنرمند بود که در آن سیحون از شیوه ابداعی و بی سابقه ای از خطوط موازی و پرپیچ و تابی که هیچ گاه یکدیگر را قطع نمی کنند، استفاده کرده بود. مجموعه ای از آثار نقاشی هوشنگ سیحون که توسط دانشگاه های هاروارد و برکلی گردآوری شده است هم اکنون در این موسسات فرهنگی نگهداری می شود.

↑ برگرفته از روزنامه شرق، شماره ۱۵۱۵، یکشنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۱