فرشاد فرهی، معمار و هنرمند ایرانی مقیم آمریکا، در گفت‌وگو با «معمار ایرانی»:
حضور پررنگ بحث سنت و مدرنیته در ایران، همیشه تعیین‌کننده گرایش‌های عمده معماری معاصر ما بوده است.

کمال یوسف‌پور

فرشاد فرهی، معمار و هنرمند باسابقه ایرانی است که در حال حاضر، در واشینگتن دی‌سی آمریکا زندگی می‌کند. او دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد معماری از دانشگاه ملی ایران است و تحصیلات خویش را در انستیتو هنر سان‌فرانسیسکو و دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (USC) ادامه داده است. مشارکت با زنده‌یاد هادی میرمیران در تاسیس مهندسان مشاور نقش‌جهان‌ پارس، همکاری با بهرام شیردل، تدریس در دانشگاه، عضویت در هیئت تحریریه مجله معماری و شهرسازی، و نگارش مقالاتی درباره هنر و معماری ایران، از جمله سوابق حرفه‌ای فرشاد فرهی است.

بهتر است گفت‌وگویمان را از تجربه همکاری شما با زنده‌یاد میرمیران شروع کنیم. به نظر شما، چه ویژگی‌هایی معماری سیدهادی میرمیران را از معماری‌ دیگر معماران هم‌نسل او متمایز می‌کند؟ آیا می‌توان از معماری ایشان به عنوان یک معماری جریان‌ساز در معماری امروز ایران یاد کرد؟
ویژگی­‌های معماری زنده‌­یاد هادی میرمیران و تمایز آن را باید در ارتباط تنگاتنگ با ویژگی­‌ها و شخصیت فردی او تعریف کرد. ضروری است اشاره کوتاهی به سابقه دوستی‌­ام با مهندس میرمیران داشته باشم که شاید در شرح موضوع موثر باشد. من مهندس میرمیران را از سال ۱۳۴۰ شناختم و این آشنایی به یک دوستی عمیق و ماندگار و نهایتا، به شراکت و همکاری انجامید. یاد و خاطره­ او همیشه برایم زنده است.
میرمیران انسان نخبه و خاصی بود. او آرزوهای بزرگی در سر داشت و برای تحقق آن­ها، بسیار متمرکز، جدی و سخت­‌کوش بود. او هوشیارانه، فرصت­‌ها را به­ خوبی درک می­‌کرد، می‌­شناخت و از آن­ها برای تحقق آرزوهایش، به بهترین نحو بهره­‌برداری و استفاده می­‌کرد؛ اگر فرصتی نبود، او فرصت­‌ها را می­‌ساخت. او به­ طور جدی، قصد داشت یک معمار برجسته باشد و برای این هدف، تلاش مستمری را در برنامه خود داشت؛ به همین دلیل، دائما می‌کوشید بیش از توانش نوآور باشد و معماری متمایزی را طرح کند. او به نقش موثر رسانه‌های صوتی و تصویری و مجلات وقوف کامل داشت و به آن­ها بسیار اهمیت می­‌داد. او ضمن حمایت از رسانه‌ها، تلاش می­‌کرد بیشترین بهره را از آن­ها برای انتقال نظریات و معرفی کارهایش ببرد.
به طور قطع، میرمیران یکی از تاثیرگذارترین چهره­‌های معماری امروز ایران بود، اما در مورد پرسش شما مبنی بر اینکه آیا معماری او یک معماری جریان­‌ساز بود، اگر منظور شما از جریان، ظهور یک نهضت فکری باشد، به دلایلی که خواهم آورد، تصور نمی­‌کنم معماری او یک معماری جریان‌­ساز بوده باشد. اتفاقا، مقاله او با عنوان «جریان نوینی در معماری ایران» که در شماره­ ۵۰-۵۱ مجله معماری و شهرسازی، با موضوع «اولین بی‌ینال معماری امروز ایران»، به سردبیری بنده منتشر شد، موضوع بحث و گفت‌وگوی طولانی بین ما شد و من دیدگاه­‌های خود را در بحث­‌هایمان با او در میان گذاشتم. به نظر من، جریان­‌سازی در معماری، یک کار بسیار پیچیده و مستلزم فراهم‌بودن بسترهای مستعد و به‌­هم‌تنیده­‌ایست که ما فاقد آن بودیم و هستیم. اگر به هرکدام از جریان­‌های هنر و معماری در طول تاریخ معاصر نگاه کنید، درمی‌­یابید که ظهور یک جریان فکری دارای لایه­‌های همه‌جانبه­ مختلفی است که آن را شکل و تکامل می‌­دهند؛ این لایه‌­بندی از تولد و حضور یک نظریه­­ روشن آغاز می‌­شود و در متن یک تفکر جمعی معنا پیدا می­‌کند و در بستر جمع­‌های کوچک و بزرگ، محیط­‌های آکادمیک و دانشگاه‌­ها، مراکز تجربی عملی، رسانه­‌های تخصصی و عمومی، و مراکز فرهنگی و موزه­‌ها به بحث و تبادل نظر گذاشته شده و در جریان آزمایش‌گری نظری و عملی، پالایش و به یک جریان نوین تبدیل می‌­شود. متاسفانه، ما هنوز امکان این سازمان­‌دهی و لایه‌­بندی بافت تخصصی برای ظهور و حضور یک جریان را نداریم.
در ضمن، من در تداوم این گفتگوها، گروه شش معمار را تشکیل دادم و از معماران مطرح ـ فرهاد احمدی، حسین شیخ­ زین‌­الدین، بهرام شیردل، علی صارمی و هادی میرمیران ـ­ برای تبادل‌نظر و گفت‌وگو درباره­ معماری ایران دعوت کردم. ما با برگزاری جلسات منظم و متعدد در طول یک سال و اندی، تلاش کردیم تا شاید بتوانیم به یک مانیفست در زمینه­ معماری آن روز ایران دست یابیم و خطوط یک جریان فکری مشترک را تبیین کنیم ـ خطوطی که دربرگیرنده­ اصولی مدون و بیان­گر یک جریان نوین باشد ـ که البته این تلاش در میانه­ راه ناکام ماند.

به نظر شما، جای خالی کدام یک از پروژه‌های‌ زنده‌یاد میرمیران در فضای معماری امروز ایران بیشتر حس می‌شود؟ منظورم پروژه‌ای است که در صورت ساخته‌شدن می‌توانست یکی از آثار شاخص و قابل اعتنای معماری ایران امروز باشد.
از نظر من، دو پروژه­ مهندس میرمیران از اهمیت ویژه‌­ای برخوردار هستند که می‌­توانستند به آثار شاخص معماری امروز ایران تبدیل شوند: اولین پروژه، «موزه­ آب» است که با همکاری بهرام شیردل انجام شد و دیگری، پروژه­ «کتابخانه­ ملی» است.

شما در سال ۱۳۷۸، در مقاله «بررسی و پیشنهادی بر محورهای معماری معاصر ایران» (منتشرشده در شماره ۵۰-۵۱ مجله معماری و شهرسازی)، چارچوبی مقدماتی برای جریان‌شناسی تاریخی و سبک‌شناختی معماری معاصر ایران مطرح کرده‌اید. آیا امروز پس از گذشت بیش از ۱۵ سال از تاریخ انتشار این مقاله، همچنان قائل به همان چارچوب هستید؟
پیشنهادهای من در آن مقاله به دو بخش تقسیم می­‌شوند: بخش نخست، درباره­ روش تاریخ‌­نگاری معماری ایران از دوره­ باستان تا به امروز است که روش پیشنهادی من، یک طبقه­‌بندی اصولی و پایه‌­ای و منطبق بر روشی است قراردادی که در بیشتر کتاب­‌های تاریخ هنر و معماری مورد استفاده قرار می­‌گیرد. این روش، روشی است برای مطالعه و بررسی تاریخی دوره­‌های مختلف تاریخ هنر و معماری جهان که یک بررسی تطبیقی را نیز میسر می‌سازد. دومین بخش، طبقه‌بندی سبک‌­های معماری معاصر است که در متن مقاله نیز توضیح داده­‌ام. این پیشنهادها در حد مقدماتی هستند و تغییر و تدقیق آن‌ها­ نیازمند مطالعه و بررسی عمیق‌­تر در قواره­ یک تحقیق علمی بنیادی است.

از دیدگاه شما، آیا می‌توان گرایش‌ یا گرایش‌های عمده‌ای را در معماری امروز ایران و به طور مشخص، در ۱۵ سال اخیر، یعنی از دهه ۸۰ شمسی به این‌سو، شناسایی و طبقه‌بندی کرد؟
لازم است توضیح دهم که من طی ده سال گذشته که در خارج از ایران بوده‌­ام، از دو طریق در جریان معماری ایران و جهان بوده‌­ام: از یک‌سو، با دریافت اطلاعات از طریق دنیای مجازی و سایت­‌های بین­‌المللی و ایرانی معماری، و از سوی دیگر، با دریافت کتاب، مقالات و اطلاعات درباره­ معماری امروز ایران، از طریق دوست گرامی‌­ام، پویان روحی.
 به نظر من، حضور پررنگ بحث سنت و مدرنیته در ایران، همیشه تعیین‌کننده گرایش­‌های عمده معماری ما در طول تاریخ معاصر بوده و شاید هم خواهد بود: از یک‌سو، گرایش به شیوه­ معماری مدرن و هم‌­نوایی با جریان­‌های پیشرفته و نوآورانه معماری جهان و به‌ویژه غرب، و از سوی دیگر، گرایش به معماری احیایی و سنت­‌گرایی در معماری، که هر از چندگاه، یکی کم‌رنگ و دیگری پررنگ می‌­شود. در نگاهی کلی و نقادانه، گرایش­‌های عمده­ معماری ۱۵ سال گذشته با معماری ۵۰-۶۰ سال گذشته تفاوت چندانی پیدا نکرده، اگرچه تکنولوژی، ابزار تولید، شکل و شمایل، و ادبیات نظری آن تفاوت پیدا کرده است. در گرایش اول و هم‌­نوایی با معماری غرب، سناریوی معماری آن، دیروز سبک بین‌­الملل یا پست­‌مدرن و امثال این­ها بود و سناریوی امروز آن، معماری پارامتریک یا معماری پایدار و … است. معماری بازار نیز به عنوان یکی از زیرفصل­‌های این گرایش قابل ذکر است که عمدتا دنباله‌­رو و مقلد معماری التقاطی و باسمه­‌ای نئوکلاسیک، از نوع بازاری معماری غرب است. در گرایش دوم، یعنی سنت­‌گرایی در معماری نیز همچنان قصه شیفتگی عاطفی بدون عمل به معماری گذشته، و بدون هیچ تولید و بازده قابل اعتنا، در ۴۰ سال گذشته، همچنان باقی است و بیشتر برای سرکوب خلاقیت­‌های فردی بکر و بدیع، از آن بهره‌­برداری می‌­شود و هنوز آثار پدید‌آمده در ۴۰ سال قبل، قابل‌اعتناترین و معتبرترین آثار این گرایش به شمار می‌­روند.
به نظر من، مشکل اساسی هر دو گرایش معماری امروز ایران که مانند دو روی یک سکه­‌اند، این است که برای حضور تمام‌­عیار در حیطه معماری جهانی، نه توان و جسارت تخریب بت­‌های ذهنی و خاطره­ ازلی خود را داریم که بتوانیم بدون دغدغه و حمل بار سنگین معماری گذشته، عمیقا و آگاهانه در جریان خلق و تالیف معماری پویای غرب سهیم شویم و نه هدف و برنامه­ مدون و نظریه­ روشنی برای خلق و تعریف مکتبی نو و مرتبط با تاریخ معماری گذشته­‌مان و اصول کاربردی امروز که بتواند با بسترسازی یک جریان اندیشمند و مستقل، در تعامل پویا و گفتمان بالغ با جریان معماری پیشرو جهان باشد.

شما در سال ۱۳۷۹، در یکی از مقاله‌هایتان با عنوان «خط سوم معماری ایران» (منتشرشده در شماره ۶۰-۶۱ مجله معماری و شهرسازی)، دیدگاهی را مطرح کرده‌اید مبنی بر اینکه معماری ایران در دوره معاصر، دو فرصت مغتنم اظهار وجود در حیطه‌های تحولات و رشد معماری را، چه در مقیاس جهانی و چه در مقیاس ملی از دست داده است و در ادامه، با توجه به تحولات آن روزها، از فرصت سومی برای رشد و تعالی معماری ایران یاد کرده‌اید که دیگر نباید آن را به سادگی از دست داد. امروز پس از ۱۵ سال، دوست دارم بدانم آیا این فرصت سوم را نیز همچون دو فرصت پیشین، از دست رفته می‌بینید یا شرایط برای معماری امروز ایران به گونه‌ای دیگر رقم خورده است؟
شناخت و درک فرصت‌­های معماری امروز ایران، یک بحث ادراکی ـ ­نظری و نیازمند تجدیدنظر در بینش و پذیرش جمعی نسبت به ضرورت آن است. اگرچه خوشبختانه، امروزه دریچه‌­ای برای ورود به این بینش دیده می­‌شود که باعث دلگرمی است، ولی برای رسیدن به مقصد نهایی، ضرورت ادراک و خواست جمعی، بیش از پیش خودنمایی می‌­کند. به نظر من، معماری امروز ایران دارای پتانسیل­‌های بالقوه و بالفعل و فرصت­‌های در دسترس و موجود بسیاری است که می­‌توان از آن­ها برای ارتقاء معماری بهره‌­برداری کرد:
اول، معماران فعال و اندیشمند ایرانی که در داخل کشور کار می‌­کنند،
دوم، معماران جوان ایرانی که در خارج از کشور، در حال کسب تجربه‌­هایی ارزشمند از طریق همکاری با دفاتر بزرگ و پیشرو و معتبر جهانی هستند، افرادی مثل هومن طالبی، کاوه دبیری، مهران قارلقی، امین صادقی و بسیاری دیگر،
سوم، معماران ایرانی­‌الاصل صاحب‌نام و دارای اعتبار حرفه­‌ای بین­‌المللی، مانند فرشید موسوی، بهرام شیردل، نادر تهرانی، محسن مصطفوی و …،
چهارم، معماران مولف و اندیشمند غیرایرانی.
این چهار گروه، در واقع، سرمایه­‌های معماری امروز ایران هستند که در صورت فراهم‌شدن بسترهای لازم می­‌توانند در تحول، تکامل و ارتقاء جایگاه جهانی معماری امروز ایران بسیار موثر باشند. از این‌­رو، من سهیم‌کردن آگاهانه و با برنامه این نیروها و استفاده از تجربیات آن‌ها را فرصت سومی در تحول و پیشبرد معماری ایران می‌­دانم و معتقدم بهره­‌برداری هوشیارانه از دانش و تجربه‌­های آن­ها می­‌تواند تحول عمیقی در معماری امروز ایران به وجود بیاورد.
بگذارید در این ارتباط، به یک موضوع قابل تعمق اشاره کنم. کشور چین، اگرچه یک کشور صنعتی است، اما از بسیاری جهات، به ما شباهت دارد؛ کشوری است با سابقه­ تاریخی و میراث گران‌بهای معماری، ثروتمند مثل ایران (اگرچه منابع درآمدی دو کشور متفاوت است)، دارای بافت اجتماعی تلفیقی سنتی و مدرن و موارد مشابه دیگر. حال ببینیم آن­ها چگونه از این فرصت‌­ها در معماری‌شان بهره برده­‌اند:
ـ فهمیده­‌اند که داشتن یک اثر شاخص و باارزش معماری در کشور یک ثروت ملی است،
ـ از فاصله­ معماری امروز خود با معماری پیشروی غرب دقیقا آگاه شده‌­اند،
ـ برای ارتقاء از سطح یک معماری محلی به معماری جهانی، راه­‌حل­های تئوریک ـ کاربردی هوشیارانه‌­ای را انتخاب کرده‌­اند،
ـ از جایگاه موثر مسابقات سالم داخلی و بین­‌المللی معماری بیشترین بهره را برده‌­اند،
ـ ساخت معماری مولف و اندیشمندانه را به عنوان سرمشق‌­های معماری امروز چین، در سرلوحه­ فعالیت معماری خود قرار داده‌­اند.
بدین­‌صورت، چینی­‌ها در مدار و جریان فعال و موثر معماری پیشرو جهان قرار گرفته و مطرح شده­‌اند و در ضمن، صاحب آثار باارزش معماری در سطح و مقیاس جهانی نیز شده‌­اند. در متن برخورد آن­ها، چند مورد مهم وجود دارد؛ اینکه معماری باارزش و مولف یک کشور، جزئی از ثروت ملی و در نگاهی وسیع‌­تر، بخشی از ثروت معماری جهانی است و در این زمینه فرقی نمی‌­کند که این اثر توسط یک معمار با اعتبار جهانی تالیف شده باشد یا توسط یک معمار چینی. شاید در این راستا، اصل، ترغیب هدف‌مند رقابت معماران چینی با معماران برجسته جهان است، ضمن آنکه تولید معماری باارزش سرمشق­‌های معتبری را نیز برای معماران جوان و دانشجویان فراهم می‌کند. این در واقع، یک نظریه­ کاربردی است که به صورت اندیشمندانه و آگاهانه، سطح و جایگاه معماری محلی را به سطح جهانی ارتقاء داده و می‌بینیم که توانسته است معماران برجسته‌ای همچون «ما یانسونک» یا «دنگ کان» و شماری دیگر را به دنیا معرفی کند. با این اوصاف، فکر می‌کنید ایران چقدر از درک این فرصت­‌ها برای پیشبرد و ارتقاء جایگاه معماری امروزش بهره برده و تا چه اندازه، این امر به خواست و درک جمعی در حوزه­ معماری رسمی و غیررسمی ما مبدل شده است؟

شما به عنوان یک معمار ایرانی که در خارج از کشور اقامت دارید، جایگاه معماری امروز ایران را در جهان امروز چگونه می‌بینید؟ روند تحول معماری امروز کشور ما چه اشتراکات و چه تفاوت‌هایی با روند تحول جهانی معماری دارد؟
در جهان امروز، جایگاه معماری هر کشور از دو جنبه شناخته و تعیین می‌شود: از طریق ظهور و حضور یک معمار یا معماران مولف و صاحب سبک، یا با معرفی اثر یا آثار معماری شاخص و بدیعی که بتواند در گنجینه­ ثروت معماری جهانی جای گیرد و بر آن بیافزاید. معماری امروز ایران از طریق اثر یا آثار شاخص و بدیع، هنوز نتوانسته است جایگاه خاص و روشنی برای خود پیدا کند، اما در مورد معمار صاحب‌نظر و مولف، بهرام شیردل شاید تنها معماری است که در ایران زندگی و کار می‌­کند و در سطح بین‌المللی شناخته‌شده و معتبر است و می‌­توان گفت از این نظر، معماری امروز ایران برای خود دارای جایگاهی است.
اما در مورد بخش دوم سوال شما، ابتدا لازم است روند جهانی معماری را بشناسیم تا بتوانیم اشتراکات و تفاوت­‌های آن را با روند معماری خود تشخیص دهیم. روند معماری جهانی اگرچه یک پیکر واحد نیست و به جای خاصی تعلق ندارد، ولی مشخصا در یک ارتباط پیوسته با جریان تحولات اندیشه و نظر، ساخت و آزمایش‌­گری معماری در غرب است؛ معماری هر کشور یا در این جریان قرار می‌گیرد و به حساب می‌­آید یا در حد یک معماری منطقه‌ای و محلی باقی می‌ماند. حاصل بحث اینکه معماری غرب اکنون یک معماری جهان­‌شمول است که به دلیل داشتن بسترها و امکانات فراوان در تولید اندیشه، نظر و ساخت، مولف معماری زمان است و معماری خود را از شیوه­‌های مختلف به جهان صادر می­‌کند. از این‌­رو، کشورهایی که به طور فعال و مستقیم در جریان تالیف این معماری سهیم نیستند، به مصرف­‌کننده­ واردات معماری غرب مبدل می‌­شوند. معماری امروز ایران علی‌رغم تمام تحولات جبری زمانه و برخورداری از امکانات دنیای مجازی و تکنولوژی دیجیتال، هنوز نتوانسته است مستقیما در جریان معماری مولف غرب سهیم باشد و در حد یک معماری منطقه­‌ای و محلی باقی مانده و به عبارتی، مصرف­‌کننده­ معماری غرب است. در این شرایط، وجه اشتراک ما با روند تحول معماری جهانی در مصرف­‌کنندگی معماری آن­ها و تفاوتش با آن، تفاوت در دو مقیاس معماری جهانی و معماری محلی است.

در سال‌های اخیر، مشارکت معماران ایرانی در جوایز و مسابقات بین‌المللی افزایش قابل توجهی داشته که اغلب با موفقیت‌هایی نیز همراه بوده است. به نظر شما، این پدیده جدید چه تاثیری می‌تواند در وضعیت معماری امروز کشور داشته باشد؟
به طور قطع، حضور معماران ایرانی در صحنه­‌های بین‌­المللی و کسب جوایز بر اعتبار معماری ما در خارج می‌­افزاید و نظرها را به خود جلب می­‌کند که نکته‌­ای مثبت و قابل ستایش است. این مسئله در داخل هم تاثیرگذار خواهد بود، چرا که رقابت سالم و آزاد و تلاش در دست‌یابی به ناممکن­‌ها را میسر می‌­سازد و در صورت تداوم و استمرار حضور خلاق، جایگاه معماری امروز ایران را در سطح جهانی ارتقاء خواهد داد. در واقع، حضور معماران ایرانی در صحنه‌های بین‌المللی و کسب موفقیت آن­ها باعث افتخار و سرفرازی است و من در اینجا به همه­ آن­ها تبریک می­‌گویم و آرزوی موفقیت­‌های بیشتری برایشان دارم.
من در بعضی از کارهای معرفی­‌شده، خلاقیت و نوآوری­‌های جذابی می‌­بینم و از نظر من، در میان آن­ها، پروژه­ خانه­ شریفی‌­ها، کار علیرضا تغابنی و همکاران، اثر موفق و بااهمیتی است؛ موفق از این نظر که هم در سطح جامعه­ حرفه­‌ای و هم بین مردم عادی مطرح شده و مورد استقبال قرار گرفته و مخاطبان فراوانی پیدا کرده و به پروژه‌­ای شناخته‌­شده در سطح جهانی تبدیل شده است، بااهمیت از این نظر که در حیطه­ معماری مولف، به چند مهم، مانند آزادی بیشتر در مقطع و نما که از مباحث جاری و مهم تجربه­‌های معماری جهانی است، دست یافته و از طریق خلق فضای متغیر و غیرساکن، تعریف تازه‌­ای از سازمان فضایی منعطف ارائه کرده است. امیدوارم  این یافته خلاقانه و مهم، دست‌مایه­ کارها و تجربه­‌های آتی ایشان قرار بگیرد و به متن اصلی آزمایش­‌گری تمام فصول معماری‌شان تبدیل شود و آینده­ حرفه­‌ای پرباری را برای ایشان رقم بزند.
 به اعتقاد من، یکی از موثرترین راه­‌حل­‌های ارتقاء جایگاه معماری امروز ایران در صحنه­ بین‌‌المللی، ساخت ایده­‌های خلاق و بکر و استمرار آن در داخل کشور و همچنین، مشارکت فعال در مسابقات بین‌­المللی معماری و کسب مقامی است که متضمن ساخت اثر باشد. در این‌­صورت، معماری ایران در جایگاه دیگری مطرح خواهد شد و عرض‌اندام خواهد کرد و این توانمندی ایجاد خواهد شد که با قدرت در حیطه­ معماری جهانی جای گیرد. البته امیدوارم موفقیت معماران ما در صحنه بین‌­المللی، موضعی و دنباله‌­روی از معماری روز نباشد و در جریان آزمایش­‌گری در پروژه‌­های آتی، به پایه­ نظری مستحکم و پایداری برای تمام فصول معماری آنان تبدیل و تا رسیدن به یک معمار صاحب‌­نظر و صاحب‌سبک تداوم داشته باشد.

در بین اهالی سینما، برخی فیلم‌ها به «فیلم جشنواره‌ای» معروف‌اند که بیشتر با هدف موفقیت در جشنواره‌های بین‌المللی، ولو به قیمت از دست دادن مخاطب عام ساخته می‌شوند. آیا چنین اصطلاحی را می‌توان به برخی از آثار معماری امروز ایران هم تعمیم داد؟ اگر بخواهم روشن‌تر بگویم، آیا در حال حاضر آثاری داریم که بیشتر برای جلب توجه داوران جوایز مختلف معماری ساخته ‌می‌شوند تا پاسخ‌گویی به نیازهای زندگی واقعی استفاده‌کنندگان؟
به نظر من، این یک کج­‌فهمی و برداشت اشتباه در بین برخی اهالی سینماست که قدرت تشخیص و تمیز سینمای مولف از سینمای تجاری را ندارند و فیلم‌­های مولف را به فیلم جشنواره‌­ای تعبیر می­‌کنند. سینمای مولف و اندیشمند، در واقع، مولد فکر و پایگاه نظری تازه­­‌های سینماست و شاید بتوان گفت سینمای مولف باعث احساس نیاز به ایجاد جشنواره‌­ها شده­ است و همان‌طور که می‌‌دانید برای سطوح مختلف سینمای مولف و تجاری، جشنواره­‌های متفاوت و با اهداف متمایز، مانند جشنواره­‌های کن یا اسکار وجود دارد. این دو نوع سینما، بنا به خصوصیات و ویژگی­‌های خود، طبعا مخاطبان خاص و عام را جذب می­‌کنند که جزء جدایی‌­ناپذیر دلیل وجودی آن­هاست. در این رابطه، معماری مولف هم در عمل، عالی­‌ترین سطح تولید سرمشق‌­های معماری است که طبعا موضوع اصلی مسابقات یا جشنواره‌ها است و یک معماری بدون محتوا و پشتوانه نظری یا بدون ایده­‌های بدیع و خاص، نمی‌­تواند در عیار مسابقات معماری جایی داشته باشد. در این صورت بدیهی است که معماری مولف حتما در متن خود، توانایی آن را دارد که بهترین پاسخ را به نیازهای واقعی استفاده­‌کنندگان امروز و فردا بدهد. از این‌­رو، خلق یک اثر معماری که بتواند این اهمیت را داشته باشد که در قواره­ و معیار یک مسابقه یا جشنواره قرار بگیرد، به هر منظوری که به وجود آمده باشد، برای من مهم و معتبر است.

شما برای خیل عظیم دانشجویان معماری که به تحصیل در مقاطع مختلف این رشته مشغول‌اند و معماران جوانی که می‌خواهند وارد بازار کار شوند، چه توصیه‌ای دارید؟
تمام توصیه­‌های من عملا در متن مصاحبه آمده است، ولی می­‌توانم چکیده‌ای از تجربیات و اشتباهات خودم را در اختیار آنان قرار دهم:
ـ معماری اندیشمند و پیشروی غرب را عمیق بشناسید و از آن بیاموزید، اما از دنباله‌­روی، تقلید و مدگرایی، به طور جدی پرهیز کنید.
ـ سعی کنید خودتان باشید و بکر، و معماری متعلق به خود را پیدا کنید و وقتی آن را یافتید، با آزمایش‌­گری در متن­‌های مختلف و موضوعات متفاوت معماری، آن را تداوم دهید تا پالایش و تبلور پیدا کند و شما را به یک معمار متفکر و صاحب­‌نظر تبدیل کند.
ـ ایده­‌های پیش‌­پاافتاده و نازل را رها کنید و به غیرممکن­‌ها بیندیشید و به آن­ها نظر داشته باشید.
ـ از این شاخه به آن شاخه پریدن را به طور جدی از برنامه­ معماری خود حذف کنید و در تداوم کار متفکرانه، ایستادگی کنید.
ـ به ساخت ایده­‌هایتان اصرار داشته باشید که تکثر ساخت، ایده‌­ها را صیقل می‌دهد و شما را صاحب نظم و متفاوت می‌­کند.
ـ سخت­‌کوش و استوار باشید تا معماری تمام فصول حرفه‌­ای خود را پیدا کنید و تداوم بخشید.
ـ در صحنه‌­های بین‌المللی حضور فعال داشته باشید و در مسابقات بین‌المللی و به منظور کسب مقامی که متضمن ساخت اثر باشد، به طور جدی و مستمر شرکت کنید.

در هفته‌های اخیر، شاهد انتشار صدمین اثر از معماران ایرانی، اعم از معماران شناخته‌شده و معماران ناشناس، در سایت «معمار ایرانی» بودیم. ضمن تشکر از اینکه وقت‌تان را در اختیار ما قرار دادید، بسیار مایلم بدانم روند فعالیت این سایت را تا به امروز چگونه می‌بینید؟ خوشحال می‌شویم اگر پیشنهاد یا انتقادی در راستای بهبود این روند دارید، مطرح بفرمایید.
من هر نوع فعالیت فرهنگی ـ حرفه‌­ای را ستایش می­‌کنم و در پیشبرد و پشتیبانی ادبیات معماری امروز ایران موثر می­‌دانم و از این بابت، از زحمات شما سپاس­گزاری می­‌کنم. ضمنا از دعوت شما و وقتی که گذاشتید و امکان گفت‌وگو را فراهم کردید، تشکر و قدردانی می­‌کنم.
در دنیای مجازی، سایت­‌های متعددی در ارتباط با معماری ایران می­‌بینم و اگر بپذیریم که زحمات و فعالیت­‌های شما در سایت­‌های مختلف، بخش مهمی از مستند­سازی معماری امروز ایران را شکل می‌­دهد و حاصل این مجموعه­ می‌­تواند مرجع معتبر و قابل ارجاعی از ادبیات معماری معاصر ایران باشد، شاید لازم باشد گرد هم آیید و ضمن تبادل نظر و ایده بین خود، هماهنگی و تقسیم کاری انجام دهید که به صورت عملی، تمام جنبه­‌ها و زوایای نظری و عملی معماری امروز ایران را پوشش دهد و بهترین نتیجه و مراوده حاصل شود.
اما به طور مشخص، در مورد راهی که شما، یعنی «معمار ایرانی»، در پیش گرفته است، توصیه دارم دریچه‌­ای به معماری ایران را به دروازه و افق وسیع‌­تری تبدیل کنید و با توسعه­ بخش انگلیسی، تاکید بیشتری بر معرفی زمینه‌­های نظری و تئوریک طرح­‌ها داشته باشید و با طبقه‌­بندی زمینه‌­های موجود در معماری امروز ایران، سایت خود را به یک مرجع قابل استناد در این زمینه، به ویژه در سطح بین‌­المللی تبدیل کنید که جایش بسیار خالی و نیاز به آن کاملا محسوس است. در این راه، آرزوی موفقیت‌های بیشتری برای شما دارم.