مسجد ولیعصر، از گذشته تا آینده / مهدی حجت
برگرفته از خبرگزاری ایسنا (10 شهریور 1396)

این روزها، ایده‌ای مطرح می‌شود بر این مبنا که مسجدی که فقط کاربری مسجد دارد، خیلی مهجور است. در این‌باره حتی استناد تاریخی هم وجود دارد که مسجد فقط برای نماز خواندن نبوده، بلکه کارهایی مثل قضاوت یا جمع‌آوری سپاه هم در آن‌جا انجام می‌شده است. اما بعدها این فعالیت‌ها هر کدام جدا شده و بیرون از مسجد رفتند که البته در طول زمان، دوباره این قضیه مطرح شد که مسجد بدون فعالیت‌های جنبی‌اش، خیلی زنده نیست و سند این ماجرا هم این است که بسیاری از مساجد خوب و گران‌قیمت تهران، مثل مسجدی که در خیابان وزراست، فقط هنگام ظهر و غروب، برای نهایتا نیم‌ساعت خواندن نماز باز می‌شوند و بعد آن‌ها را می‌بندند. پس در چنین شرایطی، با توجه به مخارجی هم که صورت می‌گیرد، عده‌ای برنامه‌های دیگری را تعریف کردند تا در کنار آن‌ها، مساجد حیات طولانی‌تری را در طول روز داشته باشند. یکی از مواردی که خودم کم و بیش در آن دخالت داشتم، به مسجد امام‌رضا(ع) در ابتدای خیابان گرگان مربوط بود که ترکیب آن اتفاقا خیلی شبیه مساجد قدیمی نیست، اما کافه و رستوران هم دارد و تحت عنوان «مجتمع فرهنگی امام رضا (ع)» فعالیت می‌کند. 

اگر قرار است اسم جایی را مجتمع فرهنگی بگذاریم، باید به یاد داشته باشیم که فرهنگ ما از دین ما جدا نیست. درباره پروژه مسجد ولیعصر(عج) در چهارراه ولیعصر(عج) و کنار تئاتر شهر، به طور دقیق نمی‌دانم برای کدام بخش از آن خطبه خوانده شده است که الان با نام دیگری آماده بهره‌برداری می‌شود، اما به طور کلی، اگر درباره بنای این ساختمان بخواهیم صحبت کنیم، باید بگویم طرحی که از ابتدا برای ساخت مسجد در این محل، در نظر گرفته بودند، مناسب نبود، چون اصلاً در این محدوده جای ساختن چنان بنایی نبود. آنچه هم الان ساخته شده، چیزی است که چاره دیگری جز این نبود و معمار بنا (رضا دانشمیر) هم مطلقاً مسجدساز نیست، خودش هم ادعای ویژه‌ای در مسجدسازی ندارد. در واقع، انجام این کار به دوش او گذاشته شد و اگر نسبت به کار او اعتراضی هست، باید از کسانی که ایشان را انتخاب کردند، پرسید که چرا یک معمار مسجدساز را انتخاب نکردید؟! این مسئله از آن جهت قابل توجه است که به نظر می‌رسد اصلاً اینجا را از همان ابتدا، برای یک کاربری چندمنظوره می‌خواستند. 

تئاتر شهر باید حریم ثبت آثار ملی داشته باشد و اگر نداشته باشد، از کوتاهی مسئولان است، به نظر می‌رسد اگر این بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی، حریم فیزیکی داشت و حریم آن هم رعایت می‌شد، مترو چنان ایستگاهی را در محوطه آن نمی‌ساخت. با این حال، برای ساخت مسجد یا هر بنای دیگری هم، باید این ملاحظه صورت می‌گرفت، چون در هر جایی نمی‌توان مسجدی با آن ابعادی که ابتدا مدنظر بود، ساخت، حتی اگر زمین برای ساخت به اندازه کافی موجود باشد. در اینجا هم اگر موضوع حریم تئاتر شهر و مسائل ایمنی آن جدی مطرح باشد، باید مشخص شود که آیا وجود مسجد در این خیابان، با مسائلی که آنجا وجود دارد، وهن آن تلقی می‌شود یا خیر. اما در حال حاضر ساختمانی داریم که به هر نحوی ساخته شده و باید تحرک و زندگی را به آن ببریم تا در تناسب با فضای اطرافش باشد و اگر این اتفاق بیفتد، آن وقت عاقبت‌به‌خیر می‌شود. 

در تهران دو خیابان هست که یکی شمالی ـ جنوبی‌ترین و دیگری شرقی ـ غربی‌ترین خیابان‌های پایتخت هستند. این دو خیابان در نقطه‌ای به نام چهارراه ولیعصر(عج) با هم تلاقی پیدا می‌کنند و من از شما می‌پرسم آیا نقطه‌ای حساس‌تر و مهم‌تر از این در شهر وجود دارد؟ این نقطه از شهر به دلیل وجود پارک دانشجو که خودش به تنهایی ویژگی خاصی دارد، به دلیل وجود تئاترشهر، دانشگاه تهران، دانشگاه هنر، دانشگاه پلی‌تکنیک، تالار وحدت، دبیرستان انوشیروان دادگر، چهارراه امیراکرم، انجمن حکمت و فلسفه و …، از موقعیتی برخوردار است که به جهت پشتیبانی این‌ها، تقاضا دارد هرآنچه در اطراف این محل ایجاد می‌شود، از آن نوع زندگی حاکم بر اینجا حمایت کند. در چنین نقطه‌ای، باید به فضای عمومی پاسخگویی درستی شود و اگر محیط را نشناسیم، نمی‌توان خوب پاسخگو بود. در خیابان ولی‌عصر(عج)، از چهارراه امیراکرم تا چهارراه ولی‌عصر (عج)، بیشتر تجمل و خرید و فروش لباس و کیف و کفش دیده می‌شود، در حالی که دانشگاه هنر و تهران یک نوع فضای فرهنگی را در اطراف خود ایجاد کرده‌اند. حالا در چنین فضایی، نوعی خوراک که می‌تواند شرعی، فرهنگی و سیاسی باشد، باید فراهم شود، آن هم بر اساس عطشی که در اینجا هست؛ عطشی که قطعا با آنچه در میدان محسنی یا صنعت است، فرق دارد. بنابراین، اولین نکته‌ای که یک مدیر فرهنگی باید توجه کند، این است که اینجا به چه تنفسی نیاز دارد.

چه خوشمان بیاید و چه بدمان بیاید، باید این واقعیت را بپذیریم که محیط چهارراه ولیعصر (عج) و به ویژه پارک دانشجو، ویژگی‌هایی دارد که در اینجا اشاره شد. اگر تحلیل درستی وجود داشته باشد و مدیریت‌ها با هم تعامل داشته باشند، اتفاق خوبی می‌تواند برای کاربری ساختمانی که ساخته شده، رخ دهد، چون این محل باید به سمت ارتقای شکل زندگی موجود در این منطقه باشد و حتی ‌می‌تواند پیشنهاد ویژه‌ای به مردم بدهد، یعنی ممکن است در عنوان ساختمان تمایلات دینی هم وجود داشته باشد، ولی در عین حال، نوعی از زندگی‌ را که لازم است، در اینجا به درستی تجمیع کند.