مرکز اجتماعی شهر جدید صدرا
معمار: گروه معماری کارند (علی شریعتی، دخی سربندی)
موقعیت: شهر جدید صدرا، شیراز، ایران
تاریخ: 1395
مساحت: 22،000 مترمربع (لندسکیپ: 50،000 مترمربع)
وضعیت: طرح پیشنهادی مسابقه / رتبه نخست
کارفرما: شرکت عمران شهر جدید صدرا
همکاران طراحی: یاسر رحمانیانی، نگار رهنمازاده، حمیرا عسگری
کدام معماری و رفتار با «زمین» «دارای عوارض طبیعی»، «قرارگرفته در محدوده فرهنگی شیراز»، با کاربری «مرکز اجتماعی»، در یک «شهر در حال گسترش» مناسب است؟ برای رسیدن به پاسخ، پرسش مطرح‌شده از سوی کارفرما را کمی تغییر دادیم و آن را به چهار پرسش فرعی تقسیم کردیم:
1. چه میزان از ساخت‌وساز در سایت مناسب است؟ پروژه در میان دو طیف «ایجاد توده و ساختمان‌سازی» و «نساختن یا مخفی‌کردن ظاهر ساخت‌وساز»، در کجا باید بایستد؟
2. آیا کاربری مجموعه، عاملی تعیین‌کننده در «شخصیت» معماری پروژه است؟
3. چه نحوه‌ای از سامان‌دهی سایت، با عوارض طبیعی موجود سازگارتر است؟ آیا الگوی قابل استفاده در معماری منطقه، برای سامان‌دهی زمین وجود دارد؟
4. آیا اتصال و گسترش شرقی ـ غربی شهر، تاثیری در زبان معماری پروژه خواهد داشت؟
در پاسخ به پرسش‌های 1 و 2، به دلیل لزوم «عمومی‌بودن» و «سرراست‌بودن» مرکزاجتماعی، از برخورد «ارگانیک» یا «پنهان‌کردن ظواهر ساخت»، چنانچه در موزه‌ها یا فضاهای لندسکیپی معمول به کار می‌رود، پرهیز شد. همچنین به خاطر خصلت باغ‌شهری شهر صدرا، از ساختمان‌سازی و ایجاد توده‌های زیاد در سایت دوری شد. در نتیجه، این دو عامل سبب ایجاد ایده «فضایی مرزی و موضعی میانه در دوگانه ساختن ـ نساختن یا وضوح ـ ابهام» شد، معماری‌ای که هم واضح است و هم مبهم، نه کاملا آشکار و نه کاملا پنهان در بستر. در تفکیک کاربری‌ها نیز، به دلیل اینکه عملکرد اقامتی در تضاد با بقیه عملکردها قرار داشت، سامان‌دهی سایت با هدف جداسازی این بخش از بقیه کاربری‌های عمومی، صورت گرفت.
در پاسخ به پرسش شماره 3، نگاهی به تاریخ معماری منطقه نشان می‌دهد معماران از طریق دو الگوی «صفه» و «باغ تخت»، زمین‌های «مسطح و شیب‌دار» را سامان‌دهی می‌کردند. در الگوی باغ تخت، زمین برای ایجاد سطوح صاف و کاشت درختان استحصال می‌شده، ولی امکان استحصال فضا مورد توجه قرار نمی‌گرفت. اما در این پروژه، با خوانشی مجدد از باغ تخت، امکان استحصال فضا علاوه بر سطح مورد توجه قرار گرفت و فضاهای عملکردی در زیر اختلاف سطح حاصله گنجانده شد. چهار حیاط متناسب با چهار کاربری عمومی، دو محور شمالی ـ جنوبی و شرقی ـ غربی، سایت را می‌سازند که محور شمالی ـ جنوبی، علاوه بر اتصال پروژه به زمینه اطراف، مردم را به نظرگاهی عمومی می‌رساند.
در پاسخ به پرسش شماره 4، کشیدگی شرقی ـ غربی مدول‌های تشکیل‌دهنده باغ تخت، هماهنگ با راستای گسترش شهر و عامل اتصال‌دهنده طرفین سایت هستند و امکان گسترش بنا را در آینده فراهم می‌کنند. در مقیاس متوسط، «تیوب‌هایی» عمود بر صفحه، فضاهای زیرزمین را به روی سطح متصل می‌کنند و شیارهایی افقی و عمودی، سطح سبز و نفوذ نور به داخل را فضا فراهم می‌آورند و در نهایت، با افزودن محورهای آب و درختان بومی، مانند سروناز، پروژه تصویری آشنا از باغ‌های ایرانی را در خاطره جمعی تداعی می‌کند.
پس از برگزاری مرحله اول مسابقه، طرح پیشنهادی در جلسه مشترک با هیات داوران مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در میان نکات مطرح‌شده، لزوم سایه‌اندازی، امکان ایجاد فضای جمعی، اتصال با جبهه شمالی (منطقه مسکونی مهر) و تعریف مشخص صفه طراحی‌شده، مواردی بودند که برای ارتقاء و تکمیل طرح در مرحله دوم پیشنهاد شدند. طراحان به منظور پیشبرد طرح، در جست‌وجوی راه‌حلی برآمدند که هم‌زمان، علاوه بر پاسخ‌گویی به نکات مورد نظر داوران، میزان نفوذپذیری پروژه را افزایش داده و به طرح انسجام بخشد.
در میان الگوهای فضایی معماری گذشته، الگوی بازار به عنوان عنصر سامان‌دهنده با چندین کارکرد، مورد بررسی قرار گرفت. راسته‌بازار به عنوان ستون فقرات شهرهای گذشته، جریانی پویا و زنده است که با فراهم‌آوردن مسیری واضح، مجموعه‌های چندمنظوره افقی را سامان‌دهی می‌کند و این امکان را ایجاد می‌کند تا دیگر کاربری‌ها از آن منشعب شده و در کنار آن رشد کنند. همچنین بازار به عنوان محوری اقتصادی، منجر به ارتقاء اقتصاد محلی ـ عشایری می‌شود و توجیه اقتصادی احداث پروژه را افزایش می‌دهد. از سویی دیگر، با ترکیب بازار و باغ و مسقف‌کردن و بالابردن درجه محصوریت، می‌توان به مسایل اقلیمی ( به خصوص سایه‌اندازی) در مجموعه پاسخ گفت.
بر این مبنا، دو محور سامان‌دهی در مرحله اول (شمالی ـ جنوبی و شرقی ـ غربی)، به عنوان دو راسته تجاری ـ کارگاهی در نظر گرفته شدند. این دو محور، صفه را به چهار بخش تقسیم کردند، چهار بخشی که می‌بایست به اجزاء کارکردی مجموعه اختصاص یابند و در عین حال، امکان فازبندی آن را فراهم آورند. محور شمالی ـ جنوبی تا شمال سایت امتداد پیدا کرد تا امکان اتصال مجموعه به مجتمع‌های مسکونی مهر فراهم شود و در ادامه، صفه در جهت محور شمالی ـ جنوبی شکافته شد تا امکان ایجاد بازار ـ باغ در سطح زیرین آن فراهم شود.
از سویی دیگر، دو حیاط شرقی و غربی که در طرح مرحله اول در نظر گرفته شده بودند، این‌بار در داخل صفه فرو رفته و محصوریت آنها افزایش پیدا کرد. در عین حال، اتصال آنها به هر دو محور و سقف پلکانی صفه فراهم شد. در نهایت، اجزاء مختلف مجموعه از طریق درگاهی‌هایی با احجام شاخص، به محورهای تجاری متصل شدند تا مجموعه به عنوان تفسیری معاصر و ترکیبی جدید از الگوی بازار، حیاط و باغ تخت باشد و در عین تامین وضوح و خوانایی مورد نیاز یک مرکز اجتماعی شهر معاصر در مقیاس کلان پروژه، امکان کشف و شهود فضاها را در مقیاس خردتر فراهم آورد.
Sadra Civic Center
Architect: Karand Architecture Group (Ali Shariati, Dokhi Sarbandi)
Location: Sadra, Shiraz, Iran
Date: 2017
Area: 22,000 sqm (Landscape: 50,000 sqm)
Status: Competition Proposal / 1st Place
Client: Sadra New Town Development Company
Design Team: Yaser Rahmaniani, Negar Rahnamazadeh, Homeira Asgari