معماری ایران در سوگ سیحون
طراح آرامگاه‌های بزرگ درگذشت
فرزانه ابراهیم‌زاده
طراح بزرگ‌ترین مجموعه یادمان‌های آرامگاهی فرهنگی ایران در کانادا چشم از جهان فروبست تا در گوری ساده به خاک سپرده شود. هوشنگ سیحون مرد بناهای به یادمانی یکی از چهار معمار شاخص یکصدسال ایران و به روایتی از بنیانگذاران معماری مدرن بعد از بیش از دو دهه زندگی در ونکوور، در ۹۴ سالگی درگذشت. خبر درگذشت این معمار شناخته‌شده را دخترش مریم در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشت.
سیحون در اول شهریور ۱۲۹۹ در تهران و در خانواده‌ای فرهنگی متولد شد. نوه دختری میرزاعبدالله‌خان فراهانی برخلاف سنت خانواده مادری به سمت موسیقی نرفت. مادر او مولود خانوم مانند برادرش احمد عبادی نوازنده سه‌تار و تار بود و فرزندانش را از کودکی با موسیقی آشنا کرده بود. اما هوشنگ سیحون هر چند راه دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران را پیش گرفت اما به دعوت آندره‌گدار که در آن زمان بعد از طراحی و ساخت موزه ملی ایران به ریاست آن و ریاست دانشکده هنر منصوب شده بود در دانشسرای عالی پاریس (بوزار) معماری را تا مرحله دکترا خواند و در بازگشت به ایران به‌عنوان پایان‌نامه، آرامگاه ابن سینا در همدان را در ۲۳ سالگی طراحی کرد. بنایی که او را در ادامه راه معماران بزرگی چون مارکوف، آندره گدار و فروغی قرار داد.
هوشنگ سیحون بعد از بازگشت به ایران با همراهی انجمن آثار ملی راه این انجمن را در طراحی بناهای آرامگاهی ادامه داد و با طراحی آرامگاه نادرشاه افشار، خیام، کمال‌الملک و طراحی جدید آرامگاه فردوسی در توس به‌عنوان مهم‌ترین یادمان ساز در ایران شناخته شد. نکته مهم در آثار سیحون این بود که او این مجموعه‌ها را براساس ویژگی فکری و تاریخی و اقلیمی هر کدام از این افراد طراحی می‌کرد. سیحون در سال ۱۳۳۸ طرح آرامگاه حکیم عمرخیام را مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیام، پایه‌گذاری و طراحی کرد. خودش در «نگاهی به ایران» درباره ویژگی بنای آرامگاه نادرشاه افشار با اشاره به اینکه ماده اصلی ساختمان آرامگاه از سنگ خارای منطقه کوهسنگی مشهد، مشهور به سنگ هرکاره است، توضیح داده: «این سنگ یکی از مقاوم‌ترین سنگ‌هایی است که در ایران وجود دارد و نشانی از صلابت و عظمت نادرشاه افشار است. شکل کلی مقبره نادر به شکل شش ضلعی متناسبی است که شکلِ سیاه چادرهایی را تداعی می‌کند؛ دلیل این امر همین نکته است که نادر به جای کاخ، در زیر چادر زندگی می‌کرد.» رنگ سرخی که در سنگ‌های داخل این بنا به کار رفته نیز نشان خون‌هایی است که با شمشیر نادر به زمین ریخته شده است.
اما شاید مهم‌ترین کار سیحون به جز طراحی این بناهای یادمانی بنیانگذاری سبک معماری مدرن ایرانی براساس اصول معماری قدیمی ایرانی به‌خصوص تلفیق دو سنت معماری هخامنشی و صفوی- عنوان دو بخش شاخص معماری ایرانی – در بناهای مدرن ایرانی بود که توسط شاگردان با واسطه و بدون واسطه او در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در ساختمان‌های مشهور پیاده شد. سیحون در اواخر دهه ۳۰ به‌عنوان ریاست دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران گروه معماری این دانشگاه را فعال کرد و گروهی از شاگردانش و معماران جوان تحصیلکرده را جذب این گروه کرد که بنیان معماری ایران را در دهه ۴۰ تغییر دادند.
طراحی بنای بانک سپه در میدان امام خمینی اول خیابان سپه توسط خود سیحون یکی از نخستین بناهای شاخص این سبک معماری بود که در آثاری چون برج آزادی و سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه شریف توسط حسین امانت، موزه هنرهای معاصر با طراحی کامران دیبا، کاخ نیاوران با طراحی محسن فروغی و تئاتر شهر با طراحی علی سردار افخمی ادامه یافت. ویژگی این آثار تلفیق شیوه‌های معماری ایرانی با معماری سنتی ایرانی بود.
خود او در گفت‌وگویی که سال گذشته با روزنامه «شرق» داشت معماری را با این دو هدف تصویر کرد: «برآوردن نیازهای فیزیکی و طبیعی انسان‌هایی که می‌خواهند از این بنا و ساختمان و این فضای اشغال‌شده استفاده کنند، دیگری برآوردن نیازهای معنوی انسان‌ها، اعم از زیبایی، هنر، نوازش احساس و دید و حتی نوازش گوش آنها.» طراحی ساختمان‌های سازمان نقشه‌برداری کل کشور، کارخانه نخ‌ریسی کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاغچی‌آباد، سینما آسیا، سینما سانترال، کارخانه کانادادرای (زمزم فعلی) در تهران و اهواز، کارخانه یخ‌سازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه مسکونی خصوصی از دیگر یادگارهای هوشنگ سیحون بود که نقاشی هم می‌کرد و آثارش در کنار هنرمندانی چون سالوادور دالی قرار گرفته است.
به‌دنبال انتشار خبر درگذشت سیحون محمدرضا شجریان در پیامی کوتاه درگذشت نوه میرزا عبدالله خان از بنیانگذاران موسیقی مدرن ایران را تسلیت گفت. در این پیام آمده: «مهندس هوشنگ سیحون، نوه میرزا عبدالله، آرشیتکت و محقق بزرگ و صاحب‌نام ایران در سن ۹۴سالگی در کانادا درگذشت. به خانواده و همه دوستدارانش صمیمانه تسلیت عرض می‌کنم.»
↑ برگرفته از روزنامه شرق (شماره ۲۰۲۶، ۷ خرداد ۱۳۹۳)