کافه دی‌ور (خانه نوشیدنی ایرانی)
معمار: دفتر معماری خط سوم (نوید مهربان، ضیا درخشنده)
موقعیت: بوشهر، ایران
تاریخ: 1396
مساحت: 65 مترمربع
وضعیت: ساخته‌شده
کارفرما: گروه بازرگانی جفره
تیم طراحی: دریا بحرینی، زهرا زارعی
اجرا: دفتر معماری خط سوم
عکس: سلمان موسوی‌نژاد
در مراحل نخستین طراحی، براکتینگ (Bracketing) پدیدار کافه به صورت مستمر، برای کشف الگوهای بنیادین متناسب با این پروژه و تبیین مبانی و ضوابط طراحی حاکم بر آن صورت پذیرفت و در نهایت، در طول فرآیند طراحی، تلاش بر این بود تا به ساخت و پرداخت تجربه فضایی ویژه‌ای دست یابیم که بتواند مخاطب را در جهان کوچکی از کنایت‌ها و اشارت‌های آشنا و غریب ریشه‌دار غرق کند.
خواست کارفرما در این پروژه، راه‌اندازی کافه‌ای برای عرضه و سرو تخصصی نوشیدنی‌های گیاهی گرم و سرد ایرانی بود. نوشیدنی‌های گیاهی نقش پررنگ و پیچیده‌ای در فرهنگ کهن سرزمین ایران دارند. این نوشیدنی‌ها در ادبیات عارفانه، عاشقانه و صوفیانه کلاسیک ایران، در کالبد «می» آشکار می‌شوند. در دستگاه فکری شاعران و عارفان ایرانی، شراب یا «می» از معنا و مفهومی گران‌سنگ و پیچیده برخوردار است، نوشیدنی‌ای مرموز و مخاطره‌آمیز که واجد ابعاد معنایی بسیار ظریف، کنایه‌آمیز و متضاد یا دست‌کم متناقض است؛ در یک آن می‌تواند رهرویی را در مسیر رسیدن به حقیقت راهنما باشد و در لحظه‌ای دیگر، به مثابه حجابی، مانع دیدن حقیقت شود، لحظه‌ای مظهر درد است و لحظه دیگر، درمان درد. از این‌رو، در فرآیند طراحی، تحلیل و واکاوی نقش نوشیدنی‌های کهن ایرانی در فرهنگ عمومی و رژیم غذایی ایرانیان، از یک طرف و تاویل افق‌های معنایی «می» در دستگاه فکری قله‌های ادب فارسی، به ویژه حافظ و خیام (شاعر محبوب و آیکونیک در فرهنگ مردم بوشهر)، از طرف دیگر مد نظر قرار گرفت. در واقع، چالش بنیادین این پروژه، آفرینش مکانی بود برای لحظاتی درنگ و نوشیدن این نوشیدنی‌های کهن.
مکان کافه پیش از شروع فرآیند ساخت، شامل سه واحد فضایی مجزا (دو واحد تجاری و یک راه‌پله) در دل یک ساختمان تجاری اداری به قدمت حدود چهل سال بود که در جداره شمالی خیابان لیان قرار دارد. خیابان لیان، واقع در جداره جنوبی بافت تاریخی شهر بوشهر، یکی از قدیمی‌ترین محورهای تعاملات تجاری اجتماعی در این شهر است که تا به امروز پویا و پررونق باقیمانده است. در پروسه طراحی و ساخت که حدود ده ماه به طول انجامید، این سه فضا به هم پیوند داده شدند و برای دست‌یابی به فضایی دو طبقه با ارتفاع استاندارد و قابل بهره‌برداری (با توجه به اینکه طبقه قدیمی ارتفاع حدود 170 سانتیمتر داشت و فاقد عملکرد مورد مناسب بود)، سقف قدیمی بتنی جمع‌آوری شد و به جای آن، سقف سبک با سازه کامپوزیت و مستقل از سازه بنای قدیمی موجود، اضافه شد. در نهایت، ارتفاع نزدیک به 210 سانتیمتر برای هر دو طبقه کافه به دست آمد که محدودیت‌هایی برای تعبیه سیستم‌های روشنایی و برودتی ایجاد کرد، اما از جهت دیگر، همین محدودیت تبدیل به یکی از ویژگی‌های محیطی این کافه شد و فضایی صمیمی را به وجود آورد.
نوشتن بر روی در و دیوار، در قالب‌های حک بر روی چوب، گرافیتی و نقاشی، یکی از عناصر طراحی فضای کافه است که مخاطب را در موقعیتی قرار می‌دهد که محیط را در ضمیر خود آسوده‌تر مورد بررسی قرار دهد. متن‌ها از شاعران کلاسیک و ترانه‌سراها و داستان‌نویسان معاصر ایران انتخاب شده‌اند و در جایگاهی تازه در مقابل دیدگان قرار می‌گیرند. خط مورد استفاده نیز خط نستعلیق اردو (مشابه تقریبی این خط در قسمت پذیرش کافه نادری تهران مورد استفاده قرارگرفته و از نوستالژیک‌های دهه‌های 20 و 30 شمسی است) و با فونت ماشین‌تحریر ایرانی است که یادآور کتاب‌های کمیاب و گه‌گاه نایاب در تاریخ ادبیات ایران معاصر (نوستالژیک دهه‌های 40 و 50 شمسی) است.
فضای دیواره‌ها و کف کافه در طیف رنگ خاکستری است و میز و صندلی و طبقات کافه از چوب ساخته شده‌اند. پله قدیمی واقع در ورودی کافه نیز به دلیل نقص‌های عملکردی و زیبایی‌شناختی، جمع و به جای آن، پلکانی از جنس آجر ساخته شد که در جداره سمت راست آن، کتیبه‌ای از جنس ورق فلزی و با نقوشی انتزاع‌شده از معماری بافت تاریخی بوشهر ساخته و نصب شده است.
درب ورودی کافه از قاب چوبی با ابزار ساده نجاری و شیشه ساخته شده و در طراحی آن، تقارن اهمیت ویژه‌ای داشت تا به همراه دروازه بزرگ و پلکان ورودی کافه، حداکثر جذابیت را برای عابرین، به منظور نگاه‌کردن به درون کافه ایجاد کند. تناسبات این درب ریشه در درب و پنجره‌های معماری قدیم بوشهر دارد که امروزه بخش قابل توجهی از آنها دچار تخریب و فرسایش شده و به دست فراموشی سپرده شده‌اند.
دروازه بزرگ ورودی کافه از جنس ورق فلزی و به ارتفاع حدود 5 و عرض 2/5 متر ساخته شده و در مقابل درب کوچک چوبی ورودی نصب شده است. این دروازه بزرگ در وضعیت گشودگی، درب چوبی را در آغوش می‌گیرد و اشارت تاکیدی مضاعفی بر ورودی کافه می‌کند. ابعاد بزرگ و غیرعادی این دروازه فلزی، یادآور دروازه‌های ورودی به شهرهای اساطیری است. متن حک‌شده بر بالای سردر نیز بیتی از رباعیات حکیم عمرخیام است.
Dever Cafe
Architect: Lin3rd Studio (Navid Mehraban, Zia Derakhshandeh)
Location: Bushehr, Iran
Date: 2018
Area: 65 sqm
Status: Completed
Client: Jofreh Trading Group
Design Team: Darya Bahreini, Zahra Zarei
Construction: Lin3rd Studio
Photo: Salman Mousavinezhad
Bracketing the phenomenon of café to dig and discover existential experiences, was one of most important stages in design process and operation of discovering concept’s structure.
Client’s main intention was to establish a café to serve Persian herbal drinks. Persian herbal drinks have a complicated strong role in Persian dietary attitudes and culture. From ancient times, these drinks considered to have a magical effect to cure diseases. In the context of Persian classic literature, the drink “wine” takes a symbolic role to express and explain the existential situation of mankind in the world. It may cause the truth to reveal in a certain moment, and to hide in moments later. In Persian Sufism, at the same time, it’s forbidden (Haram) for someone and it’s advised (Halal) to another. “We are not new, nor old, then we are new”; This sentence was main notion for design team throughout the process of design and construction.
Site of this project is located on the edge of Lian Street, in southern edge of Bushehr historic city: A store in two level, in a nearly 40 years old building.
Classic and contemporary Persian literature comes to interior design, in forms of graffiti on the walls and carving on wooden ceiling. A collage composed of 30 pieces of metal sheet was designed, built and installed in right side of the stairway. This collage is derived and abstracted from Bushehr old city.
Metal entrance gate emphasizes on café existence and reminds itself like a mythological entrance gates of cities castles in Persian ancient tales. The text on top of the metal door is a poem by Omar Khayyam, the most iconic poet in Bushehr society.