ساختمان مسکونی سالاریه
دفتر معماری هرم (مرتضی علی‌نیا مقدم، حمید بابایی)
فینالیست چهارمین دوره جایزه شایستگی معمار ایرانی (۱۴۰۰)
موقعیت: قم، ایران
تاریخ: ۱۳۹۷
مساحت: ۳۶۰۰ مترمربع
وضعیت: ساخته‌شده
کارفرما: سالار نیکوگفتار
همکاران طراحی: بهاره شیسی، مرضیه گلشاهی، فاطمه اسدسلیمانی، اندیشه اسکویی، احسان کازرونی، الیکا زارعی، کاظم رضایانی
اجرا: سالار نیکوگفتار، کاظم رضایانی
عکس: استودیو دید
ساختمان‌هایی که در بافت و بدنه شهری، و با توجه به ضوابط و قوانین شهرداری شکل می‌گیرند، چالش‌های مختلف و محدودیت‌های فراوانی دارند. این پروژه‌ها معمولا دارای نمای یکنواخت، دیکته‌شده و پلان‌های مشخصی هستند که این موضوع مانع ایجاد هرگونه پویایی و کیفیت فضایی واجد ارزش در داخل و خارج پروژه، و همچنین باعث عدم شکل‌گیری ارتباط بین داخل و بیرون بنا می‌شود. با در نظرگرفتن این مسئله، ایجاد پروژه با کیفیت زیستی قابل قبول در این بافت، نیازمند تغییر نگرش در برخورد با ضوابط شهرداری است. در همین راستا، در این پروژه به چالش‌هایی که ضوابط و محدودیت‌های شهری ایجاد می‌کنند، به عنوان یک پتانسیل بالقوه نگاه شده است.
ساختمان مسکونی سالاریه در شهر قم واقع شده است که با توجه به اهمیت مذهبی و جغرافیایی این شهر، رشد و توسعه در آن با نوسانات زیادی روبروست. به موازات شکل‌گیری سکونتگاه‌های جمعی که یکی از نتایج غیرقابل اجتناب رشد و گسترش این شهر است، اعتقادات مذهبی نقش بسیار مهمی در تصمیم‌گیری‌های شهری و روابط همسایگی در قم ایفا می‌کند، به طوری که مسئله «محرمیت» و «دید نداشتن از خارج به داخل بنا»، بسیار مورد توجه مردم و جزو چالش‌های اصلی طراحی است. بر این اساس، در این پروژه سعی بر آن شد که از زاویه‌ای دیگر به این مسئله نگاه شود تا به جای این که مردم از داخل خانه، پرده‌های ضخیم و چندلایه را برای جلوگیری از دید بیرون، نصب و ورود نور به خانه را محدود کنند، بتوان طرحی پی‌ریزی کرد که علاوه بر پاسخ‌گویی به مسئله ایجاد محرمیت برای خانه و عدم دید مستقیم از بیرون به داخل، ورود حداکثری نور به داخل را نیز تامین کند.
پروژه سالاریه از تجمیع دو قطعه زمین در کنار هم شکل گرفته است و با توجه به قوانین و ضوابط شهرداری، قسمت مرکزی ساختمان مجاز به استفاده از کنسولی به عمق ۱۲۰ سانتی‌متر، و حداقل فاصله مجاز کنسول از همسایه‌ها، از یک طرف، ۲ متر و از طرف دیگر، ۴ متر بود. در ابتدای طراحی، برای تغییر نگرش به قوانین شهرداری، کنسول‌ها را که معمولا در این بافت‌ها، به صورت صفحه‌هایی پیش‌آمده از نما شکل می‌گیرند، به صورت باکس‌هایی دیدیم که تراس‌های هر واحد را شکل خواهند داد، تراس‌هایی که به صورت جداگانه و با محرمیت کامل نسبت به هم قرار بگیرند. بدین‌ترتیب، کنسول‌ها تبدیل به باکس‌هایی شدند که در طبقات روی هم می‌لغزند و با جابه‌جایی، باعث ایجاد تراس‌ها می‌شوند. همچنین این کنسول‌ها پس از شکل‌گیری، تاثیر خود را بر جداره اصلی گذاشته و در نقطه برخورد با سطح نما، حفره‌هایی را ایجاد می‌کنند که این حفره‌ها تراس‌های واحد دیگر در همان طبقه را شکل می‌دهند. بدین‌ترتیب، ما در هر طبقه تراس‌هایی بیرون‌زده و فرورفته داریم که به صورت جداگانه و با رعایت محرمیت شکل گرفته‌اند.
با شکل‌گیری کنسول‌ها در هر طبقه، جداره اصلی بنا از یک نمای تخت و مسطح به حجمی با عمق سه لایه تبدیل شد: لایه اول، سطح بیرون‌زدگی کنسول‌هاست که تراس‌ها را شکل می‌دهد، لایه دوم (جداره اصلی بنا)، سطح تخت نما، و لایه سوم، قسمت فرورفته و حفره‌هایی است که با تاثیرپذیری از برخورد کنسول‌ها، روی جداره اصلی شکل گرفته و تراس واحد دیگر در همان طبقه را تشکیل می‌دهد. با ایجاد این سه لایه، جداره بیرونی و مسطح پروژه به فرمی پویا و دارای عمق تبدیل شده که پاسخ‌گوی تمامی عملکردهای داخلی بنا (نورگیری، محرمیت، تراس، پلان و …) نیز است. همچنین تاثیر این سه لایه بر پلان داخلی، باعث جانمایی اتاق مهمان، فضای پذیرایی و همین‌طور تراس‌ها در ارتباط با جداره اصلی بنا شده و این اثرگذاری، کیفیت‌های فضایی متفاوتی را بسته به نیاز فضاها ایجاد کرده است. پس از شکل‌گیری لایه‌های نما، به دلیل تعداد زیاد بازشوها و برای ایجاد محرمیت و دید کنترل‌شده در سطح تخت نما، پوسته‌ای از لوورهای چوبی نیز شکل گرفت تا علاوه بر جلوگیری از اغتشاش بصری، باعث پیوستگی در نما شود و کیفیت ورود نور و دید را تعریف کند.
در این پروژه، علاوه بر پاسخ‌گویی به عملکردهای داخلی، برخورد متفاوت با ضوابط شهرداری و ایجاد یکپارچگی در پروژه، توانستیم به مسئله دید مستقیم از بیرون به داخل و محرمیت نیز پاسخ دهیم، بدین‌صورت که در هر سه لایه شکل‌دهنده جداره بیرونی، مسئله دید با یک واسطه شکل می‌گیرد و هیچ بازشویی به صورت مستقیم در جدار بیرونی باز نمی‌شود. در واقع، طراحی جداره شهری پروژه به صورت دیواره‌ای در نظر گرفته شده که عملکردهای داخلی، پلان، محرمیت و ضوابط را در برگرفته و در یک دیالوگ متقابل، تاثیر خود را در داخل و خارج بنا گذاشته و در نهایت، خود را به صورت فرمی یکپارچه در بافت یکنواخت شهری نمایان کرده که دارای هویتی مستقل نسبت به بافت پیرامون خود است.
در سازمان‌دهی فضایی پلان پروژه، نورگیری، محرمیت و تناسب فضاها مورد توجه قرار گرفت، به گونه‌ای که پلان با تقسیم فضا به عرصه‌های عمومی، نیمه عمومی و خصوصی شکل گرفته است. پذیرایی و اتاق مهمان در عرصه عمومی و به سمت نمای اصلی قرار گرفته‌اند و آشپزخانه و نشیمن در عرصه نیمه‌عمومی، نقش واسط بین دو عرصه عمومی و خصوصی را ایفا می‌کنند. اتاق‌های خواب و حمام نیز در عرصه خصوصی و در قسمت پشت ساختمان و فارغ از آلودگی صوتی قرار گرفته‌اند که این فضاها نور خود را از حیاط تامین می‌کنند. یک تیغه اتاق‌های خواب را از فضای نشیمن جدا می‌کند که دارای دو وظیفه است: جلوگیری از دید مستقیم به اتاق‌های خواب و قرارگیری تلویزیون بر روی آن. این تیغه با حرکتی پویا از سقف شروع شده، تا روی دیوار امتداد پیدا کرده و به صورت معلق، با فاصله‌ای ۶۰ سانتی‌متری از زمین قرار گرفته است. همچنین برای ایجاد هماهنگی در داخل پروژه، از متریال چوب در سقف نشیمن و آشپزخانه استفاده شده است.
Salariyeh Residential Building
Heram Architects (Morteza Alinia Moghadam, Hamid Babaei)
Finalist of Iranian Architect Merit Award 2021
Location: Qom, Iran
Date: 2018
Area: 3,600 sqm
Status: Completed
Client: Salar Nikoogoftar
Design Team: Bahareh Sheisi, Marziyeh Golshahi, Fatemeh Asad Soleymani, Andisheh Oskuyi, Ehsan Kazerooni, Elika Zarei, Kazem Rezayani
Construction: Salar Nikoogoftar, Kazem Rezayani
Photo: Deed Studio
نماي طراحي شده و اجرا شده زيبا و چشم نوازه؛ منتها پلان تيپ طبقات هنوز جاي كار داره. جهت سلسله مراتب ورود به درون واحدهاي مسكوني و تفكيك دسترسي هاي عرصه عمومي و خصوصي ، خطوط تقسيم بندي داخلي واحدها زمان زيادي صرف نشده.